Sous: Association des Cadres pour la Protection de l’Environnement (ACAPE)
Entwodiksyon /konpreyansyon sou tèm teknik elvaj agwoekoloji
Elvaj, se yon gwo aktivite nan sistѐm agrikilti a ke yo pratike tout kote nan mond lan ki gen yon gwo retonbe ekonomik pou agrikiltè /elvè ki pratike li, men tou pou ekonomi yon peyi ki priyorize sektè aktivite sa lakay yo.
Nan domѐn agwoekoloji a, elvaj se yon pilye/konpozant ki enpòtan anpil. Li egzije mwayen, teknik AK Pratik/metòd pou fè yon elvaj ki rantab ak dirab. Pou gwo save nan koze agwoekoloji, elvaj la jwe yon gwo wòl nan jere ekilib agwoekolojik la, lè nou konsidere relasyon ki genyen ant plant yo, pye bwa ak bèt yo nan systèm nan (agwo-sylvo-pastoral). Elvaj la gen anpil enpòtans tou nan lavi peyizan yo nan peyi Dayiti. Se yon mwayen ki ede peyizan yo viv byen, rantre lajan nan pòch epi bèt yo konsidere ou byen reprezante kanèbank peyizan yo. Paske kondisyon lavi yo chita sou gadinaj bèt. Se sa ki eksplike peyizan yo fè elvaj tout kalite bèt tankou: kochon, bèf, kabrit, mouton, volay yo, pwason, cheval …. Elt.
Alimantasyon: Nan domèn elvaj nou pale de alimantasyon ki sa n ap chache, se jere tout kalite dechè ki egziste ki ap gaspiye epi seleksyone tout sa ki chaje avèk eleman nitritif ki pou bay bon jan manje konsantre. Lè nou pale de eleman nitritif ki sa li ye ? Eleman nitritif yo se: Pwoteyin, Lipid, Glisid, vitamin, Minewo yo ak dlo.
An nou gade yon fason separe chak eleman sa yo:
- Pwoteyin se li menm ki kreye kò a, se youn nan eleman ki endispansab nan manje . Ki kote nou jwenn li ? Nou jwenn li nan plant ki granile yo tankou : lesena , kanavalya , vèlvèt , Bayawonn , pwa , san bèf , farin , nan dechè pwason. Swit eleman nitritif yo ?
- Lipid ki egal grès: Se li ki bay enèji ki gwosi ko a ki ba li fos .Ki kote nou jwenn li ? se nan tout pwodwi ki gen farin pa egzanp : nan mayi, nan pitimi, diri, nan ble, nan manyok , nan veritab ;
- Glisid egal sik: se li ki erije sèvo e ki egzèse nè yo , anti kò yo ki vrèman enpòtan . Ki kote nou jwenn li se nan pwodwi ki gen amidon ladan yo, ki pwodwi sik ou glisid ;
- Vitamin: Se li menm ki pwoteje kò a, ki mete tout gaz kabonik deyò, k’ap pwodwi maladi ki kote nou jwenn li se tout kalite fwi ak fèy, legim, zoranj, chadèk, sitwon, mango, zaboka, bannann, grenadya ak lòt ;
- Mineral: Yo kenbe kò-a solid, li pèmèt zo yo kase fasil ki kote nou jwenn li? Se nan tout kalite fèy, lèt, ze, sèl kwizin ak lòt kalite pwodui.
- Dlo: Se youn nan eleman ki pi enpòtan pou tout èt vivan, se pou sa tout kote ki pa gen dlo, elvaj mal pou fèt, paske kò a bezwen dlo 24/24, paske dlo se aliman 2 fwa plis.
Aspè patiraj amelyore Ki sa li vle di : Se kote nou plante plizyè kalite plant zannimo konn manje.
- Gen plizyè kalite zèb : Genyen zèb ginen, napye, gwatemala, answit ak lòt plant ki chaje ak pwoteyin tankou : Kanavalya ak vèlvèt bin ak lòt plant natirèl yo telke panngola , lesena , glirisidya se legiminez ki chaje ak eleman nitritif egzanp : napye , lesena, plant sa yo fè bèt bay anpil lèt . Pafwa nou kapab plante yo ansanm, pou kapab mare you n nan lòt. Lè sa bèt yo manje yo ansanm.
Konpozisyon manje
Chak pwopozisyon sa yo genyen kapasite pa yo nan konpozisyon an. Mete 3 mamit farin, lè nou pale de farin se nenpòt farin, konsa tou, ou gen dwa melanje farin yo, swa se mayi, son de ble, pitimi, manyòk, veritab avèk lòt kalite farin, farin san pwa, lesena, kanavalia, velvèt, farin dechè pwason.
3 mamit farin+ 1 mamit farin pwa, ou lesena, ou lòt yo, sof farin san ki rich anpil se yon liv, pou 3 mamit farin. Apre ajoute 3 kiyè sèl fen, yon kiyè tif. Manje a ou kapab itilize’l pou plizyè kalite bèt. Yon kiyè farin po sitris ( zoranj, chadèk, sitwon). Poul se 115 gram manje pa jou, sitou poul kap ponn yo, ti kochon de 0 a 3 mwa, 1 a 2 liv manje pa jou. Pa kite zèb sa yo jete flèch, depi yo gen tan jete flèch yo gate. Lè sa si nou gen anpil manje pa kite yo gaspiye, nou kapab fè fwen avèk yo.
Men kouman nou ka prepare fwen (manje bèt). Koupe zèb yo, kite yo pase 2 a 3 jou solèy, apre sa mete yo kouch pa kouch, simen ti sèl fen sou chak kouch nou mete. Apresa mare yo byen byen mare ak 3 kòd, sèl fen gou, li konsève’l, bèt la manje’l avèk apeti.
N.B Mete yo kote pou anpil lapli pa tonbe sou yo.
Ki kote bèt yo gade ?
Yo gade plizyè kote tankou nan patiraj, nan pak, nan kalòj, nan bwat ak nan basen dlo
Ki jan ou konstwi yon pak oubyen kaloj ?
Nou konstwi pak ak kaloj pou nou mete bèt yo an sekirite. Pak la dwe gen gen abri ki ka kouvri ak tol, pay, tach, nou dwe konstwi manjwa, ak kote pou bèt yo bwè dlo, dwen gen yon ti anklo kote pou bèt yo fè yon ti sikile ak pran lè.
Ak ki sa nou konstwi yon pak ?
Nou konstwi pak ak tout sa nou ka jwenn depi li solid. jant tol, pay, blok, bwa eksetera. Pa monte pak la kote ki gen dlo,pou pye bèt yo pa fè enfeksyon, zago yo pa pouri, fel kote ki gen woch.
Pwoteje ak sekirite bèt yo :
Elimine elvaj lib : elvaj lib se you move pratik e yon gwo lènmi pou anviwonman, paske anpil bèt ka mouri nan tout move kondisyon, nan pwazon, yo ka koupe tèt yo nan jaden,
machin ka touye yo, avèk anpil lot kalite pwoblèm. Pwoblèm konsanginite, sa vle di bèt yo kwaze nenpot kijan, frè ak sè, ou manman ak pitit ou papa ak pitit. Bèt yo reprezante
veritab lènmi anviwonman le yo pratike elvaj lib. Donk, pou pwoteje jaden, ti pye bwa, kote n’ap plante pye bwa, kabrit pa dwe frekante kote sa yo.
Avantaj lè nou fè pak ak kalòj ?
- Bèt yo pwoteje kont chen, gwo lapli, van, yo pwoteje kont kèk maladi ki gaye toupatou ;
- Nou kontwole bèt yo pi byen, lè yo malad, lè y ap fè pitit ;
- Menm lè yo mal pou plenn, nou rekonèt sa pi fasil ak plizyè lot kalite pwoblèm anko ;
- Seyans Barimetri: avan nou wè zafè swen bèt la an nou gade aspè pwa bèt la ki jwe you wol empotan nan kontwòl santé bèt la.
Ki sa Barimetri ye ? : se yon fason pou twouve pwa yon bѐt san nou pa peze li nan yon balans gras ak yon riban metrik ak tablo pwa (abak). Metòd sa pѐmѐt nou kapab pi byen pran swen bѐt yo sitou lѐ n ap bay yo medikaman. Medikaman yo ka ede nou trete bѐt la men lѐ nou pa bay yo dapre endikasyon yo nou pap jwenn rezilta nou bezwen yo.
- Pou nou jwenn mezi a nou itilize yon riban metrik. Epi nou fѐ tou pòtray bѐt la dapre kantite santimѐt nou jwenn lan epi nou kwaze l ak sa ki koresponn nan tablo pwa yon fason pou n jwenn pwa bѐt la. Konsa nou kapab byen administre bѐt yo medikaman yo.
- Pou kochon an li mande yon taktik diferan. Li mande pou pran ni longѐ, ni lajѐ kochon an pou nou ka detѐmine pwa kochon an.
- An nou gade mezi nòmal bѐt yo (tanperati, batman kѐ pou chak minit, respirasyon pou chak minit). Pou tanperati bѐt la nou dwe itilize yon tѐmomѐt.
Poukisa li enpòtan pou fè Barimetri ?
li favorize nou jwenn dozaj nou dwe bay bѐt la pou trѐtman kapab byen fѐt epi bay yon rezilta ki pi efikas.
Ki maladi bèt yo ka pran ?
Maladi chabon , egzema , kosidyoz , aneplasmoz , Dyare , konstipasyon, anemi , tetanos , enfeksyon , maldo , kolik elatriye.
Kèk sentom kèk nan maladi yo.
Chak maladi gen jan pou rekonèt li, li atake bèt la. Egzanp : Maladi chabon, koksidyoz, aneplasmoz, egzema. Maladi sa fè anpil dega onivo elvaj.
Sentom maladi chabon
Bèt la gen gwo lafyèv, l’ap tranble, plim li frize, l’ap bave, li gen gwo dyare nwa sanglan, li kagou, li pa manje, pafwa li aji dwòl ; oubyen li mouri sibit. Apresa, san kapab soti tout kote ki gen twou nan kò bèt la, san an soti tou nwa san li pa kaye.
Kadav bèt ekilbre
Sa vle di kadav la pa rèd, vant bèt la monte yon sèl kou , se fouye yon twou antere’l anviron 3 a 4 mèt pwofondè, mete lacho sou kadav la pou kokobe ( Touye ) mikwòb maladi-a.
Maladi bèt yo ka pran swit
Maladi Koksidyoz :
Li sanble ak chabon li preske gen menm sentom . Sepandan , li menm se parazit ki pwovoke l , li touye bèt trè vit .
Parazit ki pwodwi maladi koksidyoz la rele « KOKZIT « Se nan trip bèt la li chita se you ti vè ki piti anpil. Depi ou dekouvri se you pwoblèm konsa se rele veterinè . Pou elimine pwoblèm sa a Se bay bèt yo medikaman chak 2 a 3 mwa pou sa pa rive. donk, pa kite bèt yo viv ak parazit. Gen 2 kalite parazit
- Parazit sou po
- Parazit andedan
Maladi Anaplasmoz :
Se you maladi ki sitou atake bèt ki plenn , li fasil fè bèt sa anvote . gen anpil bèt ki ap fè anvotman se maadi sa ki bay li se parazit ki bay li .
Sentom li ,
Bèt la komanse mèg . Si ou pa fè tretman bonè bèt la pral soufri you lot maladi ki rele Liv sèch , li ka fasil mouri si ou pa rekonèt sa bonè se pwoblèm majè yo ye toujou rele you veterinè.
Maladi Egzema :
Se you enfeksyon ki parèt sou po bèt la , li prezante sou fòm bouton , li fè bèt la grate anpil .Si ou pa trete li , li pral fè gwo enfeksyon , li kapab atire mouch , vè. Li kapab soti nenpot kote nan kò bèt la e sa ki an jeneral pwovoke maladi sa a se gwo lapli .
Sentom li :
Po yo dekale , plim yo rache. Si ou pa rekonèt sa bonè se pwoblèm majè yo ye toujou rele you veterinè.
Vaksinasyon
Se sa nou rele prevansyon, sa vle di, vaksinen bèt yo avan maladi deklare. Se sa ki kapab detwi tout mikwòb ki bay maladi eki bay zannimo pwoblèm. Pou nou òganize yon kanpay vaksinasyon fòk genyen bonjan planifikasyon ki fèt nan kominote-a, pou maksimòm kapab vaksinen. Donk tout manm òganizasyon ki nan komin nan dwe fè mobilizasyon pou kanpay la byen òganize.
Mikwòb : Gen 3 tip mikwòb :
Viris : Viris se you kansè sa vle di li pa trete
Bakteri : Bakteri pa yon viris paske li ka trete.
Chanpiyon : Kèk maladi ki se chanpiyon : Lota , pyas , Dat , Veri.
Kisa nou dwe fè pou nou ka fè bon repwodiksyon ?
You bon elvè dwe Fè selektion bon mal ak bon femèl bèt li ap gade si li vle jwenn bon rezilta. Nan aktivite elvaj. Gen anpil bèt ki paka repwodwi byen se paske yo gen pwoblèm depi nan piti , genyen ki gen pwoblèm nan ogàn yo sa pèmèt yo pa fè pitit byen.
Seleksyon bèt
Seleksyon mal : Lè nap fè seleksyon chwazi bon mal ki byen kanpe ki gen gran tay , ki gen bon pye , ki soti nan you bon ras bèt , mal bèt la dwe gen de (2 ) bon boul grenn.
Seleksyon femèl : Gade si li gen bon pye, si li byen kanpe, si li gen gran tay , li dwe gen 4 tete , 2 chak bo , li dwe gen yon gwo bobot sa va pèmèt li fè Mis ba fasil.
Anvan nou achte you bèt pou nou gade li ta enpotan pou nou mande enfomasyon sou bèt la pou nou pa pile si nou te konnen .An nou gade kek ras kabrit ak karateristik yo :
Kabrit – sa nou rele ras amelyore ou ras etranje
- Ras endijèn : Peyi Ayiti,
- Karakteristik : Ti tèt Trè kout, Ti zorèy, rachitic .
Alpin : Se you ras ki soti ozetazini se you ras ki bay anpil lèt anviran 675 a 900 lit lèt nan you ane . Karaktè li li pa gen gwo babin , tèt li kanpe dwat, zorèy li kanpe dwat . femèl peze anviron 55 kg , mal yo peze anviron 77 kg.
.
Bowè : Li soti ozetazini e an Afrik , li bay anpil vyann , karaktè li tèt li gwo, zorèy li long pandye , li gran tay , li grandi vit li fègwo kabrit.
Nibyen : se you ras ki soti na peyi Lejip ak soudan , an Afrik , yo bay anpil let ,yo gen wotè , tèt li you tijan parèt kolboso , zorèy li long pandye.
RaS Kiko : Li soti nan peyi Nouvel-Zeland ,ou jwenn li tou Ozetazini, li bay anpil vyann, li bay anpil lèt tou, li rezistan nan move kondisyon difisil, li grandi vit , li fè mis ba fasil, zorey li long pandye .
Rezime modil la :
systèm elvaj dirab : yon systèm elvaj dirab dwe pran aspe sa yo Pou n rive nan yon sistèm dirab, nou dwe konsidere kat aspè :
- alimantasyon : plante zèb ak lòt espès manje bèt, fè fwen, prepare aliman konpoze ;
- konfinman : mete bèt yo nan pak ak nan poulaye, nan kòd lè yo manje nan patiray ;
- lasante : fòme ajan veterinè, bay bèt yo vaksen ak swen, itilize remèd natirèl ;
- amelyorasyon jenetik : seleksyone bèl bèt pou fè pitit, evite konsanginite (kwazman maman ak pitit, papa ak pitit, frè ak sè).
Nan plizyè pwogram agwoekolojik, nou chwazi travay ak ras lokal kabrit. Li pi byen adapte nan kondisyon lakay nou. Lè nou òbsève kat aspè nou site yo, na rive amelyore rannman ras kreyòl la. Ki donk, si nou pran chemen sa a, ak respekte konsèy sa yo, elvaj la ap pwofitab pou elvè a men tou elvaj la ka grandi ak rete pou pi lontan. Se pou nou kite dèyè sistèm elvaj tradisyonnèl la, pou n rive nan yon sistèm elvaj ki pa nwizib pou anviwònman. Lè sa, nou ka pale de elvaj semi-entansif.
